Ο Θανάσης Βαβλίδας είναι μαζί μας σήμερα, από τις εκδόσεις Βακχικόν, για να μας μιλήσει για τα «Ποιήματα υπό σκιάν». Ποιήματα τα οποία αποτελούν το αποτέλεσμα μια μακράς διαδικασίας που από τη ρίζα έφτασε πλέον στα άνθη και την καρποφορία. Μία διαδικασία την οποία θα μας αναλύσει μέσα από τις σκέψεις και τα λεγόμενά του.
Τι λέτε λοιπόν, πάμε να τον γνωρίσουμε;
1) Καλώς σε βρήκα Θανάση!! Καταρχάς, θέλω να πάμε κάποια χρόνια πίσω και να μου πεις πώς ξεκίνησε για εσένα το ταξίδι στον χώρο της συγγραφής, ποιο ήταν το έναυσμα.
Θ.Β. : Το ταξίδι μου ξεκίνησε πολύ νωρίς, από την ηλικία των εννέα ετών. Από τότε δεν έχει σταματήσει. Υπάρχουν φορές που ανακόπτει ταχύτητα ή αλλάζει συχνότητα, αλλά συνεχίζει με νέες εμπνεύσεις και νέες μορφές. Το έναυσμα, όσο κι αν ακουστεί περίεργο, ήταν ένα ποίημα του Ιωάννη Πολέμη με τίτλο “τι είν’ η πατρίδα μας”, που μαθαίναμε στο σχολείο και που μου είχε φανεί “λίγο” για τις τότε πνευματικές ανησυχίες μου και μου προκάλεσε τη διάθεση να αποδείξω ότι μπορώ να γράψω καλύτερα. Ξεκίνησα από τότε να καλλιεργώ την ποιητική γραφή με ομοιοκατάληκτους στίχους, για να φτάσω πολύ αργότερα, μες από διαβάσματα και συστηματική ενασχόληση στον ελεύθερο στίχο. Τα θέματά μου, όταν ξεκίνησα, είχαν να κάνουν με τη φύση, τον κοινωνικό περίγυρο και τις τρέχουσες ειδήσεις που παρακολουθούσα ανελλιπώς, ενώ διασώζω από τότε και πρωτόλεια από έμμετρους θεατρικούς διαλόγους.
2) Η ποίηση είναι ομολογουμένως ένα δύσκολο μονοπάτι. Εσύ, πώς αποφάσισες να το περπατήσεις;
Θ.Β. : Η ποίηση μπορεί να φαίνεται στην αρχή ένα βατό μονοπάτι, που στην πορεία μπορεί να γίνει δύσβατο, ανηφορικό, φιδωτό, μακρύ ή και όλα αυτά μαζί. Μπορεί να μην είναι καν μονοπάτι, αλλά ρυάκι, που γίνεται ποταμός και εκβάλλει σε θαλάσσια ρεύματα . Μπορεί ακόμα να είναι πτήση και τροχιά και διαπλανητική διαδρομή. Σε κάθε περίπτωση είναι, για μένα, ένα συναρπαστικό ταξίδι ζωής που με συνοδεύει και με καθορίζει. Διατρέχει ακόμα και τα διηγήματα ή τα θεατρικά μου έργα. Ποίηση είναι μια άλλη θ(αι)ώρηση της πραγματικότητας που αναζητά το στερέωμά της. Στη διαχρονική αυτή αναζήτηση είναι άλλοτε σύντροφος και εξομολόγος, άλλοτε σχόλιο και φιλοσοφία, άλλοτε διαίσθηση και προφητεία. Κι ακόμα, η «ποίηση σώζει ζωές», όπως έχω γράψει, μεταξύ άλλων, σε ένα μου ποίημα:
“… για παράδειγμα,
αν έρχεται ένας μουσώνας,
εκείνος που γνωρίζει ποίηση
θ’ αναζητήσει προστασία
σε αντιανεμικά βιβλία
και θα κλειστεί σε σελίδες
που ούτε η βουή του ανέμου δε φτάνει
μέχρι να τελειώσ’ η ανάγνωση.”
3) Υπάρχουν πιθανώς συγγραφείς οι οποίοι έχουν επηρεάσει τον τρόπο γραφής σου;
Θ.Β. : Ο κόσμος της λογοτεχνίας είναι ανεξάντλητος. Είχα αποφασίσει συνειδητά από μικρό παιδί να αντλήσω από πολλές πηγές κι εξακολουθώ και σήμερα να έχω ευρύτητα στ’ αναγνώσματά μου. Από ελληνική ποίηση θαυμάζω τον Σολωμό, τον Παλαμά, τον Σαραντάρη, τον Καβάφη, τον Εμπειρίκο, τον Χιόνη. Κι ακόμα, τον Σαχτούρη, τον Λειβαδίτη, τον Παπαδίτσα, τον Βαρβέρη, την Αγγελάκη – Ρουκ, την Κυρτζάκη, που τους/τις είχα γνωρίσει όταν ζούσαν και είχα συνομιλήσει μαζί τους. Υπάρχουν, επίσης, νέα πρόσωπα στην ποίηση, στα οποία έχω κάνει κάποιες αφιερώσεις. Τέλος, για ένα μεγάλο διάστημα, αφιερώθηκα στη διερεύνηση της λογοτεχνίας τρίτων χωρών πέρα από τις γνωστές της αγγλοσαξωνικής, γαλλικής και γερμανικής κεντρικής λογοτεχνικής παράδοσης. Για παράδειγμα, μελέτησα λογοτεχνικά κείμενα της Ιαπωνίας, της Νέας Ζηλανδίας, της Νορβηγίας, της Ιρλανδίας, της Ισπανίας, της Πολωνίας, της Χιλής και της Βραζιλίας και έκανα μεταφράσεις τους μέσω άλλης γλώσσας.
4) Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για εσένα να μετατρέψεις σε γραπτά τις σκέψεις που κόβουν βόλτες μέσα στο κεφάλι σου;
Θ.Β. : Το ποιητικό ερέθισμα ελλοχεύει σε κάθε στιγμή, σε κάθε βήμα της ζωής μου. Τόσο το φυσικό όσο και το κοινωνικό περιβάλλον παρέχουν καθημερινά αμέτρητες αφορμές. Η έμπνευσή μου μπορεί ν’ αναβλύσει από οποιοδήποτε γεγονός, φαινόμενο, σχέση ή πρόσωπο, οι αισθήσεις βρίσκονται πάντα σε εγρήγορση, συνειδητά ή ασυνείδητα. Καταγράφω την έμπνευση στο χαρτί (ή κάποιες φορές στην οθόνη) χωρίς σχεδόν καμιά επεξεργασία, έτσι ώστε να αιχμαλωτίσει την αρχική εντύπωση, την αρχική έκφραση. Αργότερα, επανέρχομαι για μικρές διορθώσεις ή προσαρμογές. Άλλες φορές πάλι, η έμπνευση μένει μετέωρη, σε μια διαρκή νοητική επεξεργασία, αναμένοντας την τελείωση ή την απόρριψή της.
Όσο για τις φόρμες των ποιημάτων, δεν ακολουθώ συγκεκριμένο πρότυπο, αλλά συντονίζονται με το θέμα και άλλοτε οδηγούν στην ομοιοκαταληξία, άλλοτε στον ελεύθερο στίχο, άλλοτε σε μια ρυθμική εναρμόνιση που προσδίδει στο ποίημα μουσικότητα. Γι’ αυτό το λόγο, όποιοι ασχολούνται με τη σύνθεση μου ζητούν συχνά να μελοποιήσουν ποιήματα. Θα σας μεταφέρω, λοιπόν, εδώ, μια σύντομη ιστορία, σχετική με το θέμα, που έχω γράψει πριν δεκαεννιά χρόνια για μια εκδήλωση στο Καλλιτεχνικό Εργαστήρι Ελευσίνας και δημοσιεύεται για πρώτη φορά.
“Κάποτε ήταν μια όμορφη, πολύ όμορφη κοπέλα που την έλεγαν ΜΟΥΣΙΚΗ. Ήταν τόσο όμορφη, όμως, που τ’ αγόρια δεν την πλησίαζαν είτε από φόβο και ντροπή, είτε γιατί τα θάμπωνε το κάλλος της. Κι εκείνη, στενοχωρημένη που δεν της μιλούσαν, κλείστηκε στον εαυτό της και δε μιλούσε σε κανέναν. Ο πατέρας της ο ΣΥΝΘΕΤΗΣ, διαμήνυσε, λοιπόν, στον αρσενικό πληθυσμό, ότι όποιος κατάφερνε να την κάνει να μιλήσει, θα τον έκανε γαμπρό του. Ήρθαν αγόρια από παντού και προσπάθησαν να την κάνουν να πει έστω και μια λέξη, αλλά μάταιος κόπος. Ήρθε κι ένα παλληκάρι που τον έλεγαν ΣΤΙΧΟ και τη μάγεψε με τα λόγια του. Ο ΣΤΙΧΟΣ την έκανε να μιλήσει. Και μίλησε τόσο εκφραστικά, που ο πατέρας της, ο ΣΥΝΘΕΤΗΣ, δεν έβλεπε την ώρα να ευλογήσει το ζευγάρι.”
5) Λογική ή συναίσθημα; Ποιο από τα δύο παίζει κυρίαρχο ρόλο στα γραπτά σου;
Θ.Β. : Κάθε έμπνευση, κάθε στίχος, έχει ως σημείο εκκίνησης ένα συναίσθημα, αλλά στη συνέχεια έρχεται η λογική να βάλει μια τάξη κι αυτό ανατρέπεται από μια νέα πηγή αισθημάτων και νέα προσπάθεια της λογικής κι αυτή η αέναη πάλη δημιουργεί το ποίημα, αλλά δεν είμαι αρμόδιος για να κρίνω, αν σε τούτο τον αγώνα εμφανίζεται, τελικά, ότι παίζει κυρίαρχο ρόλο ο ένας παράγοντας ή καταφέρνουν και ισορροπούν.
6) Υπάρχουν νοήματα που προσπαθείς συνήθως να περάσεις μέσα από τους στίχους σου; Κι αν ναι, ποια είναι αυτά; Πιστεύεις γενικά ότι ένας καλλιτέχνης, θα πρέπει να διαπαιδαγωγεί μέσα από τα έργα του;
Θ.Β. : Τα “ποιήματα υπό σκιάν” έχουν γραφτεί, κυρίως, μεταξύ 2008 και 2015. Είναι η πρώτη περίοδος της παγκόσμιας κρίσης που έσπειρε το φόβο, την αμφιβολία και την απαξίωση, για να θερίσει αργότερα την αλλοτρίωση. Όλοι μας λίγο πολύ βιώσαμε ένα πεδίο βίαιων μεταβολών, που προκάλεσε χαλάρωση των αντανακλαστικών μας, παραχώρηση των δικαιωμάτων μας χάριν της διαχείρισης, της ασφάλειας και της υγείας, επιτάχυνση της μόλυνσης στο φυσικό περιβάλλον και μια σημαντική παρενέργεια, την πανδημία covid-19. Παράλληλα με τα προαναφερθέντα, βρίσκεται σε εξέλιξη μια νέα εκδοχή της φαιάς πανούκλας του φασισμού και μια αναθεώρηση των ανθρώπινων αξιών, ορίων και αντοχών.
Η ποίηση είναι ευαίσθητος δέκτης όλων αυτών των καταστάσεων, διαισθάνεται αυτό που επέρχεται και εκφράζει την ανησυχία της. Ο ψηφιακός κόσμος κτίζει τα τείχη μιας ψευδεπίγραφης ευτυχίας, ενός αυθύπαρκτου, άυλου κόσμου, που μας περικλείει και μας εγκλωβίζει. Απλές παναθρώπινες κινήσεις, όπως η αγκαλιά και το φιλί, βρίσκονται καταδικασμένες ανάμεσα στις συμπληγάδες πέτρες ενός βιολογικού πολέμου και μιας ψηφιακής προσομοίωσης. Ο κοινωνικός ιστός δε δημιουργεί πλέον όργανα αλληλεγγύης σε αρμονία με τη φύση και τη βούληση του συνανθρώπου μας, αλλά αποσυντίθεται σε κύτταρα που επιτρέπουν την αέναη διάσπαση. Οι σκιές των φαινομένων αυτών δεν πέφτουν βαριές επάνω μας; Εμείς δεν πρέπει να εντοπίσουμε τις πηγές του φωτός και να βρούμε ποιες εκπέμπουν θετική ενέργεια; Ο καλλιτέχνης παίζει βασικό ρόλο σε αυτή τη διερεύνηση. Ο καλλιτέχνης εκούσια ή ακούσια εκπέμπει πολυσήμαντα σήματα, αρκεί ο αποδέκτης να επιτρέψει αυτή τη σχέση να λειτουργήσει, είτε διότι την έχει ανάγκη προσωπικά, είτε διότι την αναγνωρίζει ως υγιή σχέση επικοινωνίας και δράσης μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
7) “Ποιήματα υπό σκιάν” λοιπόν. Ποια στοιχεία αποτέλεσαν τη μαγιά για αυτό το βιβλίο;
Θ.Β. : Το βιβλίο αποτελείται από τρεις ενότητες: “Φύση και Χρόνος», «Αφιερώσεις», και «Λεξιπαίγνια». Κάθε ποίημα φέρει στο κάτω μέρος το μήνα και το έτος της γραφής του. Όλα αυτά μαζί λειτουργούν ως στίγματα στο ταξίδι που κάνω μέσα στο χρόνο, αλλά και ως στιγμές που σημαδεύουν ανεξίτηλα κάθε ποίημα ξεχωριστά . Υπό αυτό το πρίσμα, η σύνδεση όλων των ποιημάτων έχει να κάνει περισσότερο με την έλξη τους γύρω από μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και την ερμηνεία που μπορεί ο καθένας να προσδώσει στις μαγνητικές δυνάμεις που τα συγκρατούν εκεί. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, αυτή η έλξη ν’ αφορά τη σκιά που ρίχνει ο Χρόνος πάνω στη Φύση ή τη σκιά που δημιουργούν διάφορα πρόσωπα και γεγονότα στο διάβα μας ή ακόμα, τις σκιές που δημιουργούν οι λέξεις όταν πειράζουμε τη συμβατική τους σημασία. Υπό ένα άλλο πρίσμα, ο τίτλος πήρε αφορμή από ένα ποίημα της συλλογής με τίτλο «Ποίημα υπό σκιάν», γραμμένο στα Χανιά. Αυτό το ποίημα ανήκει σε ένα σύνολο ποιημάτων με θέμα τη σκιά, που με τη σειρά τους εντάσσονται σε ευρύτερα σύνολα που αναπτύσσονται γύρω από υποφωτισμένα θέματα. Οι σκιές δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός, αλλά το μέσον για ν’ αναζητήσουμε την πηγή του φωτός.
8) «Με ρίζες έμαθα να γράφω και κλαδεύω τώρα λέξεις». Φυτεύουμε, αναπτύσσεται και τελικά δίνει καρπούς. Τι θα μπορούσε όμως να θεωρηθεί ότι είναι ο «καρπός» που δίνει ένας άνθρωπος;
Θ.Β. : Η ερμηνεία του “καρπού” είναι ανοιχτή για τον κάθε αναγνώστη. Ο κάθε άνθρωπος έχει τις ρίζες του, που μεγαλώνουν υπό συγκεκριμένες συνθήκες και καρπίζουν ανάλογα με την καλλιέργεια που έχει λάβει και την προσαρμοστικότητα που αναπτύσσει. Σε κάθε περίπτωση, ένα μοναχικό δέντρο είναι πιο ευάλωτο από ένα δέντρο που ανήκει σε ένα δάσος, αλλά η αίσθηση του ανήκειν δεν πρέπει να γίνεται αφορμή να στερείται τα απολύτως μοναδικά χαρακτηριστικά του. Υπάρχει στη φύση μια διαρκής ισορροπία που ασυνείδητα λειτουργεί και στη ζωή μας, αλλά δεν έχουμε πάντα την ψυχραιμία που απαιτείται, ώστε να την αντιληφθούμε. Ο καρπός του κάθε ανθρώπου, όταν συνδυάζει τον σεβασμό προς τον εαυτό του και προς τους άλλους, την έμπρακτη αλληλεγγύη και την τόλμη να οργώνει την έρημο αντί να καίει τα δάση, μπορεί να μας κάνει όλους αειθαλείς και όχι φυλλοβόλους.
9) Ποιες οι προσδοκίες σου από αυτό το έργο;
Θ.Β. : Όπως σε όλα μου τα έργα, έτσι και σ’ αυτό, οι προσδοκίες μου έχουν να κάνουν με τους τρόπους μετάβασης από το προσωπικό στο κοινωνικό πεδίο, την επίτευξη μιας ευρύτερης επικοινωνίας με το αναγνωστικό κοινό, για να μοιραστούμε εικόνες και ήχους, προβληματισμούς και ιδέες, συναισθήματα και ανησυχίες και τελικά, να έχουμε μια καλύτερη κατανόηση του κόσμου μας, να βελτιώσουμε από κοινού τη σχέση μας με τη φύση, τη σχέση με τον κοινωνικό μας περίγυρο, τη σχέση με τον πνευματικό κόσμο σε κάθε του έκφανση, από την τέχνη και τη φιλοσοφία, μέχρι την εσωτερική αναζήτηση και τα όνειρά μας.
10) Θα ήθελες να μας πεις αν υπάρχει κάτι που να ετοιμάζεις αυτή τη περίοδο, να μοιραστείς μαζί μας τα μελλοντικά σου σχέδια;
Θ.Β. : Για το απώτερο μέλλον, σκοπεύω να ξεκινήσω την επόμενη συλλογή, που θα την αποτελούν ποιήματα από το 2015 μέχρι σήμερα. Για το εγγύς μέλλον, σχεδιάζω την έκδοση ενός βιβλίου με θεατρικούς διαλόγους που θα ερμηνεύουν δύο πρόσωπα υπό τον τίτλο «Στη μέθη της διασκέδασης» . Ο τίτλος σχετίζεται με το γεγονός ότι σε κάθε διάλογο συμπρωταγωνιστεί κάθε φορά ένα διαφορετικό ποτό. Ένας από τους διαλόγους είχε δει τα φώτα της δημόσιας θέας στο βιβλίο «Οκτώ μονόλογοι και ένας διάλογος» από τις Εκδόσεις Βακχικόν πριν έξι χρόνια και άρεσε πολύ, όπως μου είπαν.
Θανάση, σε ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο που μας διέθεσες και σου ευχόμαστε ολόψυχα κάθε επιτυχία στο έργο σου!!!
Ο Αθανάσιος Βαβλίδας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1964. Σπούδασε Οικονομικές Επιστήμες και ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά). Ασχολείται συστηματικά με την ποίηση, τον πεζό λόγο, τις μεταφράσεις και την κριτική θεάτρου και μουσικής. Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1985 και από τότε μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί βιβλία του με ποίηση, θέατρο, δοκίμια και διηγήματα, κατά κύριο λόγο από τις εκδόσεις Δωδώνη, Οδός Πανός, Πάτση και Βακχικόν. Είχε πολύχρονη συνεργασία με το περιοδικό «Ήχος». Συνεργάζεται τακτικά με τα περιοδικά «Οδός Πανός» και «Βακχικόν». Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά (Νικ Καλούδης), ιταλικά (Άννα-Μαρία Μαραγκού) και ισπανικά (Νατάσα Λάμπρου) και έχουν μελοποιηθεί από τους συνθέτες Δημήτρη Ανδρώνη, Αλέξανδρο Μούζα, Γιώργο Κουλουριώτη, Χάρη Σιακαντάρη, Νώντα Παπαμιχαήλ, Νίκο Αθανασάκη και Κώστα Φλεριανό (των τριών τελευταίων έχουν κυκλοφορήσει και σε CD). Είναι μέλος των συλλόγων: Ελληνική Συντεχνία φλογέρας από καλάμι, Σύλλογος Φίλων της κιθάρας Δ. Φάμπας, Ένωση Ελλήνων θεατρικών και μουσικών κριτικών, Καλλιτεχνικό Εργαστήρι Ελευσίνας, Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Τα Ποιήματα υπό σκιάν είναι η τέταρτη ποιητική συλλογή του.
Μάθετε περισσότερα για τον Θανάση εδώ :
Για την ομάδα του Authoring Melodies